Natte droom in ere hersteld

Het zwembad van Elsene is het oudste overdekte zwembad in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. Sinds 2007 heeft het een beschermd statuut. De recente renovatie- en restauratiewerken herstelden het niet alleen in zijn oorspronkelijke glorie, ze verbeterden ook de toegankelijkheid van het gebouw en verhoogden het comfort van de zwemmers.

Het 29,20 meter lange en 14,40 meter brede bad, een ontwerp van de Franse ingenieur François Hennebique, is een van de eerste voorbeelden van gewapend beton. Het gebouw werd ontworpen door de Belgische architecten Alexandre Cooremans en Jules Rau. De werken gingen in april 1900 van start, maar de opening vond pas ruim vier jaar later plaats. In tegenstelling tot de toen gangbare openluchtzwembaden kon dit zwembad het hele jaar openblijven.

Het gekozen zwembadtype, met een van de zwemhal afgescheiden voorbouw en een kleedhokjesgalerij, was tot de jaren 50 in voege. De afzonderlijke baden uit de beginperiode maakten in de jaren 60 plaats voor douches. “Om het behoud en gebruik van de oorspronkelijke kleedhokjes te verzoenen met de huidige regelgeving inzake hygiëne moesten we het traject zo aanpassen dat de zwemmers met de schoenen in de hand door het ontsmettend voetbad naar de individuele kleedhokjes stappen”, vertelt Elien De Swaef, woordvoerder van bouwheer Beliris. 

“Badmeesters openen en sluiten de cabines. De hele indeling van het gebouw is aangepast om een duidelijk onderscheid te maken tussen de zones met schoeisel en die met blote voeten.”

Renovatie én restauratie

Tijdens de recente werken werden de beschermde delen gerestaureerd. “Met name de zwembadzaal, de filterzaal, de centrale gang vanaf de ingang langs de straatkant en de vroegere directeurswoning. Daarin zijn nu de kantoren van het zwembad ingericht”, aldus Elien De Swaef. 

De vloer van de zwemhal ligt circa 1,80 meter boven straatniveau. In het verleden was ze alleen via trappen bereikbaar. “Links en rechts lieten we twee niet-beschermde volumes slopen. Zo konden we op de rechts vrijgekomen ruimte een fietsenparking organiseren en links een nieuwe toegang. Op die manier hoefden we niet te raken aan de beschermde ingang uit 1904 en beantwoordt de toegankelijkheid aan de hedendaagse regels en comfortnormen.” Een ander bijgebouw bleef behouden, maar is omgetoverd tot sport- en leslokalen voor onder meer EHBO en het theoretisch deel van reddend zwemmen. De kleedkamers voor groepen en de technische ruimtes zijn ondergebracht in een volledig nieuw volume. De nieuwe inkom is uitgerust met een helling en lift voor gebruikers met beperkte mobiliteit. Inclusief stembediening voor slechtzienden en knoppen die laag genoeg geplaatst zijn voor rolstoelgebruikers.

De houten plafondbekleding in de zwemhal is een nieuwkomer. Ze verbetert zowel de akoestiek als de sfeer. De faiencetegels tegen de muren en in de kuip bleven behouden, al moesten zwaar beschadigde exemplaren vervangen worden. “Het was niet gemakkelijk om een producent te vinden die de tegels naar oorspronkelijk model kon namaken, in beperkte hoeveelheden. Dat gold ook voor speciale elementen zoals friezen en plinten”, legt Elien De Swaef uit.

Betere energieprestaties

De werken begonnen in 2020 en duurden vier jaar, veel langer dan de aanvankelijk geplande twee jaar. Tijdens de werken bleek dat het daklicht in de zwembadhal volledig moest worden ontmanteld en vervangen door een nieuwe structuur. “Daarvoor hebben we driedubbel glas gebruikt, wat samen met andere energie-ingrepen de energieprestaties verbeterde. Zo kunnen sommige dakramen open, zodat we voor natuurlijke nachtventilatie kunnen zorgen en – bij brand – voor rookafvoer. Nieuwe luchtbehandelingskasten en een WKK maken het mogelijk om tegelijk elektriciteit en warmte te produceren. De beweging van de motor voor elektriciteitsproductie genereert ook warmte, die we gebruiken om het water in het bad en in het sanitair te verwarmen.”

Beliris trok 7,4 miljoen euro uit voor dit bijzondere project en de gemeente Elsene 5,4 miljoen, deels met subsidie door de gewestelijke overheid. Beliris, de belangrijkste investeerder, kwam als overheidsorgaan tot stand uit een samenwerkingsakkoord tussen de federale staat en het gewest, met als doel de uitstraling van Brussel als hoofdstad van België en Europa te verbeteren. Het realiseert bouw-, renovatie- en restauratieprojecten in mobiliteit, sociale woningen, groene ruimtes, wijkvernieuwing, cultuur en sport. Het debuutproject van Beliris was de Belliardtunnel. Het zwembad van Elsene is een mooie toevoeging aan hun imposante erelijst …