“Houtbouw heeft in ons land nog veel groeimarge”

Houtbouw wint gestaag aan belang in België. Het potentieel van deze eeuwenoude ecologische constructiemethode is groot, maar om dit optimaal te verzilveren, ontbreekt het heel wat aannemers en architecten nog aan de vereiste knowhow. Dat is een van de vele interessante conclusies die we kunnen trekken uit een boeiend dubbelinterview met Bruno Deraedt, founder en ingenieur-architect bij BAST architects & engineers en docent regenerative design aan de KU Leuven, en Catherine De Wolf, die als assistant professor lesgeeft aan de ETH in Zürich en niet alleen (mede)oprichter is van de onderzoeksgroep Circular Engineering for Architecture, maar ook van het Zwitserse houtbewerkings- en houtbouwbedrijf Anku. “Kennisopbouw rond houtbouw is in ons land absoluut een uitdaging, zeker als we de stap willen zetten naar grootschaligere realisaties.”

Is de keuze voor houtbouw ideologisch of altijd contextgebonden?

Bruno Deraedt: “Wat mij betreft, is ontwerpen en bouwen in hout ideologisch de juiste keuze. Het is een principiële uitgangshouding. Wij wijken daar enkel van af als het om een of andere reden niet mogelijk is. Toen wij die positie vijftien jaar geleden bij de oprichting van BAST innamen, hanteerden we vooral de nagroeibaarheid van hout als argument. Nu eerder dat hout helemaal past binnen de filosofie van circulair bouwen.”

Catherine De Wolf: “In mijn ogen moet je het juiste materiaal gebruiken op de juiste plaats en de juiste manier. Gebouwen uit staal en/of beton hebben daarom ook hun bestaansrecht. Ik vind vooral dat elk gebouw omkeerbaar ontworpen moet worden.”

Wat zijn volgens jullie de grote voordelen van ontwerpen en bouwen met hout?

Bruno Deraedt: “Hout is licht en bijgevolg makkelijk te verwerken en interessant voor tijdelijke constructies. Je hebt daarnaast ook niet zoveel tools nodig om met hout te bouwen en het is eveneens goed voor de gezondheid van de mens. Zo heeft een houten gebouw van nature vochtregulerende eigenschappen. In esthetisch opzicht vind ik dat hout op het vlak van mogelijke detaillering zijn gelijke niet kent en als het zichtbaar is in het interieur creëert het een warme look-and-feel. De aanpasbaarheid van houten constructies, die worden opgetrokken met droge verbindingen, vind ik evenzeer een sterke troef. Het is bouwtechnisch ook veel eenvoudiger om isolatiepakketten koudebrugvrij en luchtdicht te realiseren. En tot slot kan een houtbouwwerf sneller worden opgeleverd, vermits er veel prefabricage bij komt kijken en je niet met droogtijden zit.”

Catherine De Wolf: “Als er weinig engineering aan te pas is gekomen en houtelementen afkomstig zijn uit duurzaam beheerde bossen is er bovendien sprake van een kleine koolstofvoetafdruk, met de nuance dat je volgens mij niet zomaar zwart-wit kan stellen dat hout qua milieu-impact beter is dan beton of staal. Anderzijds laat een houten gebouw zich normaal gesproken wel makkelijker en goedkoper herstellen dan een gebouw uit beton of staal.”

Heeft houtbouw ook nadelen?

Catherine De Wolf: “Hout is een natuurlijk materiaal, wat betekent dat het beweegt. Daar moet je dus rekening mee houden in je ontwerp. Het kan ook beginnen rotten als het in contact komt met vocht dat niet weg kan en het verkleurt onder invloed van de zon – tenzij het daarvoor behandeld werd. Die verkleuring vind ik zelf echter geen probleem. Integendeel: ik vind het fantastisch dat de chalets in Zwitserland mettertijd zwart worden door de weersomstandigheden, wat overigens ook een beschermende functie heeft voor het hout.”

Bruno Deraedt: “Wat volgens mij een groot nadeel is, al is dat niet inherent aan het materiaal zelf, is dat er in onze contreien te weinig kennis is rond houtbouw. Ik zie nog te vaak dat houten gebouwen schade lijden door vocht en in iets mindere mate ook door zettingen. Uiteraard heb je diezelfde problematiek ook in betonnen gebouwen, maar hout is er toch iets gevoeliger aan, waardoor in een ontwerp van een houten gebouw echt weinig marge is voor fouten, wat een goede werfopvolging essentieel maakt.”

Zijn er bepaalde uitdagingen verbonden aan houtbouw?

Bruno Deraedt: “In Vlaanderen zijn het voorlopig toch vooral kleinere projecten die in hout worden opgetrokken. We zijn met de houtbouwsector de stap naar grootschaligere realisaties aan het zetten, maar ik merk dat het grotere aannemers nog ontbreekt aan de juiste knowhow. Kennisopbouw rond houtbouw beschouw ik in ons land dus absoluut als een uitdaging.”

Catherine De Wolf: “Ik vind dat je die stelling kan doortrekken naar de ontwerpers. Ik zie nog te vaak dat er niet vroeg genoeg in de ontwerpfase wordt beslist om met hout te werken, wat uiteindelijk geen perfect gebouw oplevert. Misschien is er sinds mijn studententijd wel nog een en ander veranderd, maar toch denk ik dat er nog steeds te weinig geleerd wordt aan architectuurstudenten hoe ze moeten ontwerpen in hout. Daarom neem ik mijn studenten ook mee op studiereizen naar onder meer Japan, waar ze een eeuwenoude houtbouwtraditie hebben.”

Ligt de initiële investerings-kost van houtbouw hoger? 

Bruno Deraedt: “Dat wordt vaak beweerd, maar als je echt van in het prille begin van de ontwerpfase weet dat het een houten gebouw moet worden – en daar dus ook meteen naar ontwerpt – dan zal de investeringskost weinig verschillen van die voor een klassiek gebouw. Wanneer je een ontwerp in staal of beton moet omzetten naar een houten ontwerp, dan zit je uiteraard wel met een serieuze meerkost.”

Gaat een houten gebouw minder lang mee dan een gebouw uit steen, beton of staal?

Catherine De Wolf: “Dat is een verkeerde veronderstelling. Als het gebouw ontworpen is in functie van de gebruikte materialen, dan zou er geen verschil mogen zijn. Er zijn houten kerken uit de dertiende eeuw die vandaag nog altijd rechtstaan en betonnen gebouwen van twintig jaar oud die rijp zijn voor de sloop. Design, kennis van het materiaal, manier van bouwen, onderhoud …: dat speelt allemaal een rol.”

Bruno Deraedt: “In Nederland worden veel woningen al eeuwenlang gebouwd op houten palen en die staan er vandaag nog altijd. Je ziet in veel oude gebouwen overigens ook vaak houten elementen die veel ouder zijn en dus elders al een eerste leven hebben gehad. Om maar te zeggen: circulair bouwen is geen nieuw begrip.” 

Is een houten gebouw per definitie circulair?

Bruno Deraedt: “Neen. Als je geen demonteerbare verbindingen gebruikt, zal je het gebouw nooit uit elkaar kunnen halen. Overigens zijn ook genagelde verbindingen niet altijd omkeerbaar. Geribde nagels vallen bijvoorbeeld niet uit hout te halen zonder het te beschadigen.”

Catherine De Wolf: “Correct. En als het hout niet uit duurzaam beheerde bossen komt, kan je ook moeilijk van een circulair gebouw spreken.”

Kan je een houten gebouw volledig brandveilig maken?

Bruno Deraedt: “Zeker. Het is soms zelfs nog veiliger dan andere structureren. Bij verkoling creëert hout immers een beschermende laag voor de binnenkant van het hout, waardoor structurele problemen niet of slechts vertraagd optreden en het gebouw dus langer blijft rechtstaan.”

Catherine De Wolf: “Inderdaad. Waarom gooien wij hout in ons haardvuur? Omdat dat lang brandt. Bij een eventuele brand zou ik me persoonlijker veiliger voelen in een houten gebouw dan in een gebouw uit beton of staal. Er bestaan brandeisen voor een houten gebouw en die moet je gewoon volgen. Dan is er geen enkel probleem.”

Hoe zien jullie houtbouw verder evolueren?

Catherine De Wolf: “Er is steeds meer vraag naar houten gebouwen. Ik heb de indruk dat er een soort nieuwe waardering voor is. Ik voorspel houtbouw dan ook een grote toekomst.”

Bruno Deraedt: “Daar sluit ik mij bij aan. Schaalvergroting en kennisverspreiding lijken me de eerste prioriteiten. Dan zal de rest vanzelf volgen …”     

Dit artikel verscheen eerder op Houtconnect, een online b2b-platform rond houtbouw.