De letter of de geest?

Ik krijg een nieuwe buurman. Gisteren was de grote dag. Koper en verkoper zouden de akte ondertekenen. De verhuiswagens van beide partijen waren besteld, het beddengoed zat al in de doos. Maar dat was buiten de waard gerekend, want de pennenlikkende notaris had uitgevist dat er een oude verkaveling van twee loten uit 1974 in de weg zat. Dat diende eerst administratief rechtgezet te worden. Het feit dat de drie betrokken eigendommen al meerdere keren wél zo verkocht waren – zonder enig probleem en zonder dat de betrokken partijen enig voor- of nadeel ondervonden van deze correctie – deed deze eerbare notabel geen millimeter van zijn standpunt afwijken. De wet is de wet! Das Gesetz ist das Gesetz! 

Ik kan mij daar erg druk in maken. Jawel, ik wind me daar mateloos over op omdat ik het gevaarlijk vind wanneer het onderscheid tussen de letter en de geest van de wet er niet meer toe lijkt te doen. Als de letter belangrijker wordt dan de geest, dan worden we het slachtoffer van de wetten die we zelf hebben geschreven. De letter duidt de vorm van een wet aan, de geest de juiste inhoud en bedoeling. Als de letter van de wet voorrang krijgt op de geest van de wet – lees: de gedachte erachter – ontstaat bureaucratie. Met onbegrip, maar vooral ook andere ongewenste, soms dramatische effecten tot gevolg. 

Als de letter primeert, grijpt de ambtelijke molen – de vierde macht – zijn kans. Wetten en regels ontstaan áltijd vanuit een filosofie of een gedachte. En die gedachte – de geest van de wet – is waar het om draait. Verlies je de geest van de wet uit het oog, dan grijpen pennenlikkers de macht en wordt – om maar iets te noemen – creativiteit de keel dichtgeknepen. En iedereen weet dat ik creativiteit belangrijk vind. 

Hoe dan ook: het letter-geestconflict is een lastpost waar ik vaak mee te maken krijg, vermits onze ruimtelijke ordening – het speelveld van mijn gehele arbeid – niet de simpelste materie is om mee om te gaan. De praktijk leert me vaak dat, afgezien van de steeds wisselende inzichten van de regelgevers, er vrij veel ruimte is voor interpretatie van de wetgeving errond. En dat zowel door de ontwerper als door de beoordelende ambtenaar van die ontwerpen. 

Het moet gezegd: het zijn aan beide kanten slimme mensen dezer dagen … en ze beogen elk op hun manier de juiste doelen. Maar verdorie nog aan toe, wat kan het soms mislopen als je ze allemaal samenzet! Wanneer elke partij enkel voor haar eigen knikkers gaat spelen, gaat er wederom erg veel creativiteit verloren, en daardoor jammer genoeg ook meermaals de essentie van architectuur. En dat breekt telkens weer mijn hart.    

De pen wordt doorgegeven aan Leo Van Broeck, voormalig Vlaams Bouwmeester en founding partner 

bij architectenbureau Bogdan & Van Broeck.