Over tijd

Architectuur en tijd zijn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Elk bouwproject bouwt verder aan een gebouwde omgeving die door de eeuwen heen werd ontwikkeld. Elke innovatie richt zich op de toekomst. Maar de tijd dringt als we een mooi perspectief willen bieden aan de toekomstige generaties. Hedendaagse architectuur gaat met de tijd mee, maar lijkt er tegelijk mee te worstelen. Bouwen gaat steeds sneller, maar gebouwen lijken ook sneller gedateerd. De levensduur van onze gebouwen gaat er alvast niet op vooruit.

In How Buildings Learn schreef Stewart Brand: alle gebouwen zijn voorspellingen en alle voorspellingen zijn fout. Met de tijd komt immers ook de onzekerheid. Onze steeds veranderende samenleving geeft aanleiding tot een waaier aan toekomstscenario’s. Het ene al waarschijnlijker dan het andere. De complexiteit en veelheid ervan zijn onmogelijk te vatten en ernaar plannen is een moeilijke taak. Toch verhult die complexiteit ook een kans. De kans dat een gebouw doorheen de tijd gaat leven. Dat gebruikers doorheen de tijd aanpassingen doen die het gebouw steeds beter doen aansluiten bij hun noden. 

Helaas lijkt de tijd vandaag wel de vijand van architectuur. Meteen na oplevering start een gestaag aftakelingsproces dat niet zelden na amper vijftig jaar in sloop eindigt. Kunnen we niet beter met de tijd ontwerpen? Door materialen toe te passen die karakter brengen bij het verouderen. Door het gemak van herstellingen en vervangingen in het gebouw in te bouwen. Zo maken we de tijd een deelnemer aan het creatieve ontwikkelingsproces van gebouwen. Dat proces stopt niet bij de oplevering, maar komt net op kruissnelheid telkens wanneer onderhoud en aanpassingen nodig zijn. Daarvoor hebben we opnieuw meer kennis over het verouderingsproces van gebouwen en hun materialen nodig. En moeten we de band tussen gebruikers en hun gebouwen herstellen. 

In Japan staan houten tempels van enkele tot zelfs tientallen eeuwen oud. Eerbied en onderhoud zijn daar niet enkel een noodzaak, ze zijn deel van een cultuur. Waarom zou zo’n bouwcultuur in Europa niet mogelijk zijn? Ook voor alledaagse gebouwen. Met wat extra aandacht moeten die toch ook enkele eeuwen meekunnen. Daarom hou ik graag een pleidooi voor meer liefde en waardering voor materialen en gebouwen. Daarvoor wordt het nu toch echt wel tijd.    

De Pen wordt doorgegeven aan Waldo Galle, docent en academisch beleidscoördinator duurzame transities bij Vrije Universiteit Brussel (VUB) en onderzoeker bij VITO. 

Stijn Brancart, Docent bij Faculteit Bouwkunde van de Technische Universiteit Delft, expert circulair bouwen en houtconstructies