Architecten geven ontwijde kerk tweede leven

Een bijzondere locatie met een unieke sfeer die inspireert en verbindt. Zo zou je de nieuwe thuisbasis van 3Architecten kunnen samenvatten. Het creatieve team heeft zijn intrek genomen in de ontwijde Sint-Jozefskerk in Roeselare. En zij niet alleen. Ook buitenstaanders blijven er welkom. “De kerk is van nature een echte ontmoetingsplek. Die functie houden we in ere. We willen de buurt betrokken houden en ons gebouw openstellen”, zegt architect Christophe Keirsbilck.

De Sint-Jozefskerk aan het Deken De Saegherplein mag dan een volledig nieuwe functie gekregen hebben, het kerkelijke karakter van het gebouw is helemaal intact gebleven. Het architectenkantoor is ondergebracht in het koor van de kerk. Het schip biedt op zijn beurt ruimte voor ontmoeting en buurtactiviteiten. De relatie met de omgeving is van binnenuit versterkt via drie nieuwe raampartijen. Daarvoor creëerde aannemer Beeuwsaert Construct drie sobere, gevelbrede openingen in de massieve kerkmuren. Het vergrootte
een bestaande opening en creëerde twee bijkomende exemplaren. Via die nieuwe raampartijen maakt het daglicht het interieur van de kerk extra aantrekkelijk, in dialoog met wat er buiten gebeurt.

Een stukje geschiedenis

Op zijn nieuwe locatie brengt 3Architecten innovatieve bouwwerken samen in een historische sfeer. De kerk werd in 1952 opgetrokken en was van meet af aan een belangrijke ontmoetingsplaats voor de bewoners van de parochie. De wijk, die tussen de haven in Roeselare en deelgemeente Rumbeke ligt, was toen nog in volle opbouw. Bij de overname van de kerk bleven heel wat artefacten bewaard. Het uurwerk en de klokken, de kerkstoelen, alle beelden en het orgel zijn vandaag nog steeds in al hun glorie te bewonderen in het kerkgebouw.

De religieuze functie van de kerk is ondertussen al enkele jaren verleden tijd. In 2014 werd ze ontwijd en drie jaar later lieten de ontwerpers van 3Architecten er hun oog op vallen. Op Onze Lieve Heer Hemelvaart – een symbolische datum – namen ze hun intrek in hun nieuwe kantoor en schonken ze de buurtbewoners tegelijk een polyvalente ruimte. “Het is ons eerste professionele eigendom. Voorheen huurden we onze kantoorlocatie altijd”, vertelt Christophe Keirsbilck, architect en medezaakvoerder van 3Architecten. “De ontwijde kerk bracht voor ons alles samen. Een locatie met een verhaal, een sterke uitstraling en ruimte om in alle comfort te werken.” 

Moderne technieken

De reconversie van een kerkgebouw brengt uiteraard specifieke uitdagingen met zich mee. Denk bijvoorbeeld aan akoestiek. De natuurlijke nagalm van liefst 9 seconden maakte vergaderingen en besprekingen moeilijk. Christophe Keirsbilck: “We werkten dus, samen met onze bouwpartners, een akoestische oplossing uit. Onder meer met behulp van akoestische spuitpleister konden we de nagalmtijd reduceren naar circa 3 seconden. Het perfecte compromis tussen werkbaar geluid voor ons bureau en de passende akoestiek voor het authentieke kerkorgel.”

Duurzame herbestemming

Ook aan de binnentemperatuur is extra aandacht besteed tijdens de aanpassingswerken in de kerk. Op de bestaande vloer werd isolatie gelegd, waarna er – met het oog op een hedendaagse uitstraling – een gepolierde betonvloer bovenop is gestort. De bestaande verwarmingsketel werd gekoppeld aan een warmtepomp. Zonnepanelen en een performante luchtgroep vervolledigen de moderne technieken in het kerkelijk kader. Alle technieken – inclusief verlichting en toegangscontrole – worden aangestuurd door een domoticasysteem. “Het gaat om een slim gebouwbeheersysteem, dat nu eerst een jaar de gewoontes van de gebruikers leert kennen en op basis daarvan het verbruik optimaliseert”, vult Christophe Keirsbilck aan. “We hebben bewust gekozen voor installaties en materialen die in hun eenvoud aansluiten bij het bestaande gebouw en vooral niet afleiden van de authentieke elementen.” Daarmee schrijft 3Architecten een duurzaam verhaal bij de herbestemming van de Sint-Jozefskerk.   

Kloppend hart van de buurt

Het koorhekken sluit het kantoor van 3Architecten af van de rest van de kerk. Na de kantooruren en in het weekend wordt de kerk zo een ontmoetingsplaats voor maximum vijftig personen. Niet met de bedoeling om er uitbundige feesten te organiseren, wel voor serene activiteiten met respect voor het authentieke karakter van het gebouw. “Denk aan repetities van het lokale koor, lezingen of yogasessies”, geeft Christophe Keirsbilck enkele voorbeelden. “Deze kerk wordt de komende jaren trouwens nog verder versterkt in zijn verbindende functie. De omgeving wordt onthard, zodat er een soort parkfunctie zal ontstaan. De Sint-Jozefskerk zal zo – opnieuw – het kloppend hart van de buurt worden.”    

Participanten aan het woord

L.A.B.E.A.U. – Studiebureau stabiliteit

Dat je een iconisch bouwwerk zoals een kerk liefst in al zijn glorie bewaart, heeft 3Architecten goed begrepen. Om voldoende daglicht binnen te krijgen en het contact tussen binnen en buiten te vergroten, deed het toch een beperkte ingreep in de buitenschil. Eén raamopening werd vergroot en er werden er ook twee nieuwe gemaakt. “In kerkmuren van om en bij de 90 centimeter dik doe je dat natuurlijk niet zomaar”, weet Frederik Tonniau van L.A.B.E.A.U., het studiebureau dat instond voor de stabiliteitsstudie. “De oplossing was een vernuftig faseringsplan uitwerken om in finale toestand vijf puntlasten te creëren die de lasten opnieuw spreiden over de bestaande fundering.” Ook voor de duplex voerde L.A.B.E.A.U. de nodige berekeningen uit. Er werd een fijne, ranke staalstructuur ontworpen die is ‘opgespannen’ tussen de bestaande massieve structuur. Op die manier wordt ook de horizontale stabiliteit opgevangen, wat een minimale architectuur mogelijk maakt. “Zelf ben ik ingenieur-architect van opleiding. Dat heeft zo zijn voordelen. We denken mee in functie van het ontwerp, niet enkel op het vlak van berekeningen, maar ook qua ruimtelijkheid en architectuur”, geeft Tonniau nog mee.

Alertis – Toegangscontrole, inbraak- en branddetectie

De architectuur van een kerk en het dubbele gebruik in haar nieuwe functie. Voor die twee uitdagingen stond Alertis als partner voor de toegangscontrole, de inbraak- en de branddetectie. Projectmanager Michael Algoedt volgde het project op. “We zijn vaak aan de slag in onroerend erfgoed. Daar kiezen we vaak voor aspiratiedetectie, net als hier. Een branddetector aan het plafond hangen was hier niet zo eenvoudig en ook esthetisch niet de beste oplossing. We konden een elegant, visueel weinig storend alternatief bieden.” Ook de toegangscontrole vroeg om het oog – en de hand – van een specialist. Om het eigen gebruik van de architecten en de verhuur voor externen in goede banen te leiden, was een flexibel systeem nodig. “Het systeem van Nedap komt hier, dankzij de brede programmatiemogelijkheden, perfect aan tegemoet. Het is bovendien gekoppeld aan het inbraaksysteem en de domotica. De communicatie tussen de verschillende systemen vormde de grootste technische uitdaging. De goede samenwerking met onder meer Duotecno zorgde voor een mooi resultaat”, zegt Michael Algoedt. Bij Alertis zijn nog veertien andere projectmanagers aan de slag. Zo is er altijd iemand beschikbaar bij vragen of problemen. “Via dat nauwe klantencontact en onze aanpak-op-maat maken wij het verschil.”

Bernard Degroote – Betonvloeren

De gietvloer in polierbeton is een mooie illustratie van hoe verleden en heden elkaar vinden in de ontwijde kerk. Hiervoor deed 3Architecten een beroep op Bernard Degroote BV uit Zonnebeke. Net als het architecten-bureau focust deze specialist in betonvloeren op een hoogstaande afwerking. Bernard Degroote BV stortte een betonvloer van 18 centimeter met een dubbele netwapening van 150/150/8/8 millimeter, gecombineerd met propyleenvezels. Die vezels gaan kleine krimpscheurtjes tegen. Dankzij de dubbele glijfolie van 2 millimeter dik kon de betonvloer tijdens het krimpen en uitzetten vrij over de ondergrond glijden. Tussen de betonvloer en de muren creëerde het team een schaduwvoeg met een isolatiestrook van 3 centimeter dik. Op de hoeken plaatste het gegalvaniseerde uitzetprofielen. “Dit alles om het risico op scheurvorming tot een minimum te herleiden”, legt algemeen manager Steven Dedrie uit. “Ter hoogte van de deuropeningen maakten we trouwens ook een speciale bekisting. Zo konden we de trappen simultaan met de betonvloer gieten en zijn de kleurverschillen in de afwerking minimaal. Het voordeel van onze jarenlange ervaring en kennis.” In de toplaag werd Korodur droog ingestrooid, een slijtlaag met hoge slijtweerstand in een lichtgrijze uitvoering. Na het polieren werd de betonvloer ingezaagd volgens een vooraf opgesteld zaagplan. “Voor ons is dit een mooi referentieproject, waarin onze kennis en kunde helemaal tot zijn recht komt”, besluit Steven Dedrie.

Duotecno – Domotica

Via zelfgeproduceerde hardwaremodules en jarenlange ervaring met allerhande projecten voorzag Duotecno (Brugge) de nieuwe thuisbasis van 3Architecten van moderne domotica. De technieken worden eenvoudig aangestuurd via het decentrale systeem, verspreid over drie elektrische kasten. Ook de aansluitingen voor audiovisuele installaties werden meteen geplaatst. “Vooral de toegangscontrole was echt maatwerk”, vertelt Burt Eeckhout, een van de zaakvoerders. “Dit was een specifieke case vanwege de dubbele functie van het gebouw. Naast het architectenbureau is een deel van de kerk ingericht als ontmoetingsplek. Na de kantooruren blijft de kerk dus toegankelijk, maar de kantoorruimte uiteraard niet. Een kwestie van de juiste programmatie.” Duotecno illustreert met dit project de ruime mogelijkheden voor het personaliseren van domotica. Als een puzzel van componenten en merken, met een diepgaande individuele benadering via à-la-carteconfiguratie.

TECHNISCHE FICHE

Bouwheer 3Architecten (Roeselare)

Architect 3Architecten (Roeselare)

Hoofdaannemer(s) Beeuwsaert Construct (Ledegem)